Srpski štampar iz 16. veka Božidar Vuković (direktno iz Venecije)

Venecija je hipergrad, kaže španski pisac Havijer Marijas u svom eseju Unutarnja Venecija. 

Bespredmetno je mnogo i pisati o ovom gradu, jer bi sve vrlo lako skliznulo u kliše, suvišnosti.

Zato smo odlučili da napravimo mali prilog o jednom istorijskom detalju vezanom za srpsku kulturu.

U ulici Calle del Remedio, br. 4010-4014, smešten je jedan hotelčić, a nekada je tu živeo srpski štampar Božidar Vuković.

Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković

Uličica izlazi na jedan kanal i uzana je, lako je zamisliti da su se u staro doba, neizmenjeno, tu kretali Vuković i njegovi potomci. 

Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković

Braća Nikola i Božidar su 1532. otkupili tu kuću od porodice Zorzi, jedne od najuglednijih porodica u Veneciji, a doselili su se u grad pre te godine, nakon osmanlijskih osvajanja Balkana. 

Srbi se pojavljuju u Veneciji u registrima Grčke škole, od prve polovine 16.veka, kao aktivni članovi. Sam Vuković, ili Dionisio della Vecchia (tako mu je glasio pseudonim), učestvovao je materijalno i u izgradnji pravoslavne crkve Svetog Đorđa. 

Smatra se da je prezime della Vecchia uzeo aludirajući na toponim iz svog zavičaja: Starčevu Goricu. Doslovno – della vecchia znači od starice. Potom su i njegov šurak i tast, inače poreklom venecijanska plemićka loza, uzeli isto prezime kao dodatak, u znak zajedništva,tj. kompanije koju su porodično držali. 

O svemu tome pročitajte više u knjizi Između istorije i imaginacije. 

Vukovića je pomenuo i sam Dositej Obradović u predgovoru svog dela Etika kao značajno ime za srpsku prosvetu i kulturu.
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Etika, izdanje iz 1834, štampano u Kragujevcu. (priv. kolekcija porodice Živković)
 
Bio je rodoljub, pomagao Pećku patrijaršiju, širio srpske knjige sve do Baltika, a ujedno dobio i plemićku titulu i grb od cara Karla V.
 
Božidareva štamparija osnovana je 1519, a njegov sin Vićenco ju je nasledio 1546.
 
Vićenco je izdao čuveni Služabnik 1554. godine.
(pogledajte video kako prelistavamo ovu retku knjigu na našem TikToku ili Instagramu!)
 
To je bilo ponovljeno izdanje iz 1519, koje je objavio njegov otac. 
 
Božidar je umro 40-ih godina 16. veka i pokopan je u zavičaju, blizu Skadarskog jezera.
Kažu da je u jednom pismu izjavio da mu se nije ispunila želja, a to je da njegova zemlja bude oslobođena. 
 
Značaj Venecije za našu kulturu ogleda se i u tome što je i Đurđe Crnojević upravo odavde doneo opremu na Cetinje i 1494. štampao prvu knjigu na južnoslovenskom tlu: Oktoih prvoglasnik.
 
Profesor Miroslav Pantić tvrdi da je u Veneciji štampano više od 200 srpskih knjiga, tokom 16. i 17. veka. 
 
U Veneciji je izašao i prvi južnoslovenski časopis: Orfelinov Slavenoserbski magazin, 1768, doduše prvi i jedini broj, zbog nedostatka publike…
 
Osim Božidara Vukovića, za venecijansko štamparstvo srpskih knjiga vezuju se i porodice Ljubavić (takođe u 16.veku), kao i grčka porodica Teodosija u 18. veku (štamparija osnovana 1755.), pod čijim okriljem su izašla dela Pavla Solarića.
 
Solarić je možda i najistaknutiji primer za naše putovanje. Živeo je u Veneciji od 1803, gde je i umro (1821), radio kod Pana Teodosija u štampariji kao korektor. 
 
Tu je objavio prvu geografiju na našem jeziku: Graždansko zemljopisanije, 1804.
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Priv. kolekcija porodice Živković
 
Zatim i Ključić u mojemu zemljopisaniju, iste godine; objavio je i Ulog uma čelovečskoga, 1808.
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Priv. kolekcija porodice Živković
Mudroljubac indijski, 1809. (njegov prevod Česterfildovog dela, posvećeno Sofiji Teodorović iz Trsta, onoj istoj u koju se veruje da je Dositej bio zaljubljen) 
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Priv. kolekcija porodice Živković
 
Tu je i značajan Pominak knižeski, 1810.
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Priv. kolekcija porodice Živković
 
Od lepih primera Teodosijeve štamparije izdavajmo i knjigu iz 1764, pod nazivom Blagopotrebnija jektenij
 
Venecija i srpske knjige, Božidar Vuković
Priv. kolekcija porodice Živković
 
 
Ne bi bilo potpuno bez lektira, kupljenih usput, baš tokom šetnje ka Calle del Remedio. Tu su, osim Venice an Interior, i knjige koje kulturološki uobličavaju ovaj grad na razne načine: Il libraio di Venezia, “ispovest jednog knjižara,  Venedig: Salon der Welt koja opisuje poznate ličnosti koje su se obrele ovde,i knjigu koja je dostupna i na engleskom a popisuje neverovatne i autentične običaje ovdašnje: Venezia e un pesce
 
Nažalost, rečnik venecijanskog govora nismo uspeli da nađemo jer je bio rasprodat. Venecijanski dijalekat je vrlo zanimljiv jer npr. nema doppie, duplirane suglasnike tako karakteristične za italijanski jezik. Ima i tu reč za ulicu calle, umesto standardnog strada. 
 
Venecijanski dijalekat bio je značajan i za dela stvarana na našem terenu, u Dubrovniku i Dalmaciji i Boki. Sećate se samo Dunda Maroja? Moj dezvijan sin spendžao je denare… 
 
Dezvijan na mletačkom (ili bnetačkom, kako kaže Marin Držić) znači razuzdan. Pomenućemo još neke od brojnih venecijanizama samo iz ove poznate komedije, da biste stekli bolji uvid.
 
Ćamati se (zvati se, od mletačkog ciamare – a ne chiamare – kako je u standardnom italijanskom), camara (soba, mlet. camera, u stand. italij. stanza), ordenati (narediti, mlet. ordenar, u stand.italij ordinare), pendon (dragi kamen, u stand.italij. pendente)…
 
Do sledeće reportaže, iz Bolonje! Čast nam je što ćemo biti gosta tamošnjeg fellowship programa za izdavače i urednike, u organizaciji bolonjskog sajma knjiga. 
 
 

Svi jezici Pančeva (i pomalo Zemuna)

5. februar 2024.

O romanu ,,Odrastanje''

5. februar 2024.